Esej jest formą wypowiedzi, która przedstawia punkt widzenia autora. Może poruszać różnorodną tematykę: artystyczną, społeczną, filozoficzną, może także być formą krytyki literackiej, manifestu politycznego, a także dotyczyć swobodnych refleksji autora na wybrany przez niego temat.
Konkretne zdefiniowanie eseju jest niemożliwe, warto jednak zwrócić uwagę na kilka najważniejszych cech, które pomogą w jego napisaniu.
Cechy eseju
1. Jest to forma wypowiedzi subiektywna, autor wyraża w niej swoje poglądy i przemyślenia na konkretny temat, swoje uczucia, refleksje.
2. Jest niesystematyczny i systemowy, tzn. autor nie stosuje porządku chronologicznego, przedstawia luźne skojarzenia na dany temat, opiera się na skrótach myślowych i rozległych skojarzeniach; nie wyczerpuje także tematu – sam decyduje, o czym będzie pisać.
3. Jest gatunkiem synkretycznym – czerpie z wielu innych gatunków i rodzajów literackich, zawiera cechy opowiadania, pamiętnika, zdarzają się w nim aforyzmy, dygresje, anegdoty itp., stąd ciężko go przyporządkować do jednego rodzaju literackiego.
4. Styl eseju powinien być wysoki, powinien być świadectwem kunsztu literackiego autora, jego elokwencji, erudycji, oczytania, pożądane są także dygresje, wtręty itp.
Przystępując do pisania eseju, warto dokładnie przeanalizować temat, jaki będziemy w nim poruszać, zgromadzić jak największą ilość skojarzeń z nim związanych, można także stworzyć plan eseju, z uwzględnieniem kontekstów, nawiązań, skojarzeń.
Pisząc esej, trzeba pamiętać o korzystaniu z bogactwa tropów stylistycznych i figur retorycznych, starać się pisać nieszablonowo, ale równocześnie przekazywać myśli w sposób zwięzły i jasny, raczej unikać zwrotów autotematycznych typu: „na zakończenie, we wstępie, teraz omówię”, a także pamiętać o tym, że w eseju właściwie wszystkie chwyty są dozwolone.